پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

انباشت سرمایه های ملموس و ناملموس در ایران با تأکید بر نقش رانت منابع طبیعی

نوع مقاله : پژوهشی اصیل

نویسندگان
فرزانه احمدیان یزدی 1
مسعود همایونی فر 2
محمدحسین مهدوی عادلی 3
محمدعلی فلاحی 3
سید محمد حسینی 4
1 دکتری اقتصاد دانشگاه فردوسی
2 دانشیار اقتصاد، گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد
3 گروه اقتصاد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی، دانشگاه فردوسی مشهد
4 استادیار اقتصاد، پژوهشکده علوم و فرهنگ اسلامی مشهد
چکیده
منابع طبیعی، مهم ترین بخش از ثروت ملی در کشورهای در حال توسعه غنی از منابع می باشد. بر اساس تئوری های اقتصادی، چنانچه رانت منابع طبیعی به طور پیوسته در سایر اشکال سرمایه سرمایه گذاری شود، می توان از مواهب این منابع بهره مند شد. نحوه اثرگذاری این نوع درآمدها بر رشد اقتصادی کشورها که از کانال انباشت اشکال مختلف سرمایه اتفاق می افتد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

در این مقاله، با توجه به اهمیت مدیریت رانت منابع طبیعی و هدایت آنها به منظور دستیابی به رشد و توسعه پایدار در کشورهای غنی از منابع، به بررسی نحوه اثرگذاری آن بر انباشت اشکال مختلف سرمایه در ایران طی دوره زمانی ۲۰۱۴-۱۹۷۰ پرداخته شده است. به این منظور و با توجه به وجود ارتباط همزمان میان سرمایه های خارجی، فیزیکی، انسانی و اجتماعی، یک سیستم معادلات همزمان از اشکال مختلف سرمایه طراحی و با روش رگرسیون های به ظاهر نامرتبط (SUR) برآورد شده است.

بر اساس نتایج به دست آمده، رانت منابع دارای اثرگذاری مثبت و معناداری بر انباشت سرمایه خارجی، انسانی و اجتماعی و دارای اثرگذاری منفی بر انباشت سرمایه فیزیکی طی دوره مورد مطالعه می باشد. نتایج نشان می دهند سرمایه فیزیکی در اقتصاد ایران بیش از سایر بخش ها تحت تأثیر فعالیت های مرتبط با منابع طبیعی است. اما به علت آنکه عمده سرمایه گذاری های مرتبط با سرمایه فیزیکی در ایران که توسط دولت صورت می گیرد از کارآیی لازم برخوردار نیست؛ لذا رانت منابع، نه تنها منجر به افزایش این نوع از سرمایه نشده، بلکه دارای اثر منفی بر آن طی دوره مذکور بوده است.
کلیدواژه‌ها
رانت منابع طبیعی
سرمایه ملموس و ناملموس
رگرسیون های به ظاهر نامرتبط

موضوعات

عنوان مقاله English

Accumulation of Tangible and Non-tangible Capital in Iran: Emphasizing on Resource Rents

نویسندگان English

farzaneh ahmadian yazdi 1
Masoud Homayounifar 2
Mohammad Hossein Mahdavi Adeli 3
Mohammad Ali Fallahi 3
Seyed Mohammad Hosseini 4
1 Ph.D. of Economics, Department of Economics, Faculty of Administration and Economic sciences, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Associate Professor of Economics
3 Professor of Economics
4 Assistant Professor of Economics
چکیده English

Natural resources generate the major part of national wealth in resource-rich developing countries. Based on economic theories, if natural resource rents are reinvested continuously in other forms of capital, such countries can benefit from these resources. Thus, examining the mechanism of how to rents affect economic growth through capital accumulation channels is of great importance. Because of the importance of management of resource rents in achieving sustainable growth and development in resource-rich countries, this paper investigates the impacts of resource rents on accumulation of four kinds of capital (foreign, physical, human and social capital) in Iran during 1970-2014. To this end, a simultaneous equations system consisting of various capital forms is designed, and estimated by using Seemingly Unrelated Regression estimator. According to the findings, resource rents have positive effects on accumulation of foreign, human and social capital in Iran. But it is of negative effect on accumulation of physical capital. The results show that physical capital is affected by natural resource rents more than other kinds of capital. This is because of unproductive government investments in physical capital, hence not only resource rents increase physical capital but also they affect physical capital negatively.

کلیدواژه‌ها English

Tangible and intangible capital
Natural resource rents
Seemingly Unrelated regressions
ابوترابی، م.ع. (1393). مطالعه زیرساختارهای تعیین کننده اثربخشی توسعه مالی بر رشد اقتصادی در ایران. پایان نامه دکتری، دانشگاه فردوسی مشهد.
ابونوری، ع.؛ سجادی، س.الف. و محمدی، ت. (1392). رابطه بین نرخ تورم و نرخ سود سپرده های بانکی در سیستم بانکداری ایران. فصلنامه سیاست های مالی و اقتصادی، 1: 52-23.
احمدیان یزدی، ف. و مهدوی عادلی، م. ح. (1394). بررسی اثر فراوانی منابع طبیعی بر سرمایه انسانی در کشورهای عضو اوپک. مجله اقتصاد و توسعه منطقه ای، (9)20: 130-95.
احمدیان یزدی، ف.؛ ابراهیمی سالاری، ت.؛ جندقی میبدی، ف. و رجب زاده، ن. (1394). بررسی عوامل مؤثر بر انباشت سرمایه انسانی در ایران طی دوره 1391-1350، فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 15: 228-201.
بهبودی، د؛ اصغرپور، ح. و ممی پور، س. (1388). فراوانی منابع، سرمایه انسانی و رشد اقتصادی در کشورهای صادرکننده نفت. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، (3)40: 125-147.
بهبودی، د.؛ اصغرپور، ح.؛ باستان، ف. و سیف، ی. (1392). تأثیر درآمدهای نفتی بر سرمایه اجتماعی در ایران، فصلنامه پژوهش های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار). (3)13: 124-109.
حسینی، م. (1387). حاکمیت اسلامی و طراحی ابزارهای جدید مالی. مجموعه مقالات اولین همایش اقتصاد اسلامی و توسعه، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم اداری و اقتصادی: 594-575.
سلمانی، ی.؛ یاوری، ک.؛ سحابی، ب. و اصغرپور، ح. (1395). اثرات کوتاه مدت و بلندمدت بده های دولت بر رشد اقتصادی در ایران. فصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 18: 107-81.
سلمانی، ی. و یاوری، ک. (1383). سیاست تجاری و رشد اقتصادی: مورد کشورهای صادرکننده نفت. فصلنامه پژوهش نامه بازرگانی، 37: 66-37.
صیادی، م.؛ دانش جعفری، د.؛ بهرامی، ج. و رافعی، م. (1394). ارائه چارچوبی برای استفاده بهینه از درآمدهای نفتی در ایران؛ رویکرد تعادل عمومی تصادفی پویا (DSGE). فصلنامه علمی پژوهشی برنامه و بودجه، (2)20: 58-21.
علمی، ز. و جمشیدنژاد، ا. (1386). اثر آموزش بر رشد اقتصادی ایران در سال های 1382-1350. پژوهش نامه علوم انسانی و اجتماعی، (7)26: 154-135.
عمادزاده، م؛ خوش اخلاق، ر. و صادقی، م. (1382). نقش سرمایه انسانی در رشد اقتصادی. برنامه و بودجه، 50: 25-3.
کمیجانی، ا.؛ پاداش، ح.؛ صادقین، ع. و احمدی حدید، ب. (1390). عوامل مؤثر بر ارتقای بهره وری کل عوامل تولید در ایران، پژوهش های پولی – بانکی، 5: 38-1.
محمدزاده، ی.؛ دانش جعفری، د. و مجیدی، ی. (1389). نقش کیفیت نهادها و سرمایه انسانی در پدیده بلای منابع (مطالعه موردی کشورهای صادرکننده نفت). فصلنامه پژوهش های اقتصادی، (4)11: 148-127.
نیلی، م. و همکاران (1394). اقتصاد ایران به کدام سو می رود؟. تهران: انتشارات دنیای اقتصاد، چاپ اول.
یاوری، ک. و سعادت، ر. (1381)، سرمایه انسانی و رشد اقتصادی در ایران (تحلیل علی). فصلنامه پژوهش های اقتصادی، (5 و 6)1: 41-31.
Amin, M. & Djankov, S. (2009). Natural Resources and Reforms, World Bank Policy Research, Working paper No. WPS4882, 1-30.
Amuzegar, J. (1999). Managing the Oil Wealth: OPEC's Windfalls and Pitfalls, IB Tauris, London.
Asea, P. & Lahiri, A. (1999). The Precious Bane. Journal of Economic Dynamics and Control, 23: 823-849.
Asiedu, E. (2013). Foreign Direct Investment, Natural Resources and Institutions. Working Paper, University of Kansas, 1-47.
Atkinson, G. and Hamilton, K. (2003). Savings, growth and resource curse hypothesis. World Development, 31(11):1793-1807.
Autrup, S.L. & Kramp, P.L. (2015). Balance of payments, net foreign assets and foreign exchange reserve; Danmarks national bank. Monetary Review, 4: 41-54.
Auty, R. (1997). Natural resource endowment, the state and development strategy. Journal of International Development, 9: 651-663.
Auty, R. (2001). The political economy of resource-driven growth. European Economic Review, 45: 839-846.
Auty, R. (2007). Natural resources, capital accumulation and the resource curse. Ecological Economics, 61: 627-634.
Awounang, A.C. & Foning, M.N. (2014). Macroeconomic volatility and physical capital accumulation in Sub-Saharan Africa. International Journal of Economic Siences, 3(2): 1-19.
Baliamoune-Lutz, M. (2011). Trust-based social capital, institutions and development. The Journal of Socio-Economics, 40: 335-346.
Birdsall, N.; Pinckney, T. & Sabot, R. (2001). Natural Resources, Human Capital and Growth in Resource Abundance and Economic Development. edited by R.M Auty, Oxford University Press.
Bjorvatn, K.; Farzanegan, M.R. & Schneider, F. (2013). Resource Curse and Power Balance: Evidence from Iran, DE GRUYTER: 133-158.
Bjorvatn, K. & Farzanegan, M.R. (2015). Natural-Resource Rents and Political Stability in the Middle East and North Africa. CESifo DICE Report: 33-37.
Blanco, L. & Grier, R. (2012). Natural resource dependence and the accumulation of physical and human capital in latin America. Resources Policy, 37: 281-259.
Bond, S.R. & Malik, A. (2008). Natural Resources, Export Structure and Investment. Working paper series, Oxford University.
Booth, A. (2003). Decentralization and Poverty Alleviation in Indonesia, Environment and Planning C: Government Policy, 21: 181-202.
Brown, J.P. (2014). Proddduction of natural gas from shale in local economies: A resource blessing or curse?. Economic Review, Federal Reserve Bank of Kansas city, 1: 119-147.
Brunnschweiler, C. (2006). Cursing the Blessings? Natural Resource Abundance, Institutions and Economic Growth, working paper, university of Zurich: 1-20.
Budina, N. & Van Wijnbergen, S. (2008). Managing oil revenues in Nigeria: The role of fiscal policy, chapter 10: 427-460.
Coulibaly, I. (2013). Long Term Economic Impact of the Natural Resources and Human Capital on the Growth Rate. Research Papers, paper 399: 1-37.
Davis, G.A. & Cordano, A.L. (2013). The fate of the poor in growing mineral and energy economies. Resource Policy, 38: 138-151.
Davis, G.A. (2009). Extractive economies, growth and the poor. In: Richards, J.P. (ED). Mining society and the sustainable world, Springer-Verlag, Berlin: 37-60.
Davis, G.A. (1995). Learning to love the Dutch disease: evidence from the mineral economies, World Development, 23: 1765-1779.
Ellsworth, W. (1999). Life during growth. Journal of Economic Growth, 4(3): 239-275.
Fleitas, S.; Rius, A.; Roman, C. & Willebald, H. (2011). Economic development and institutional quality in Uruguay: Contract enforcement, investment and growth since 1870: https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=2206820.
Goderis, B. & Malone, S.L. (2011). Natural resource booms and inequality: theory and evidence. Scandinavian Journal of Economics, 113(2): 388-417.
Granovetter, M. (2005). The Impact of Social Structure on Economic Outcomes. Journal of Economic Perspective, 19: 33-50.
Gujarati, D.N. (2003). Basic Econometrics. fourth edition, Mc Graw Hill.
Gylfason, T. (1999). Exports, inflation and growth. World Development, 27: 1031-57.
Gylfason, T.; Herbertsson, T.T. & Zoega, G. (1999). A mixed blessing: Natural resources and economic growth. Macroeconomic Dynamics, 3: 204-225.
Gylfason, T. (2001). Natural resources, education and economic development. European Economic Review, 45: 847-859.
Gylfason, T. (2004). Natural Resources and Economic Growth: From Dependence to Diversification. Working Paper: 1-34.
Gylfason, T. & Zoega, G. (2006). Natural Resources and Economic Growth: The Role of Investment. working paper: 1-23.
Gylfason, T. (2008). Development and Growth in Mineral-Rich Countries. Center for Economic Policy Research, Discussion paper No. 7031.
Knack, S. & Keefer, P. (1997). Does social capital have an economic payoff? A Cross country investigation. Quarterly Journal of Economics, 12(4): 1251-88.
Lane, P.R. & Milesi-Ferretti, G.M. (2007). The external wealth of nations mark II: Revised and extended estimates of foreign assets and liabilities, 1970-2004. Journal of International Economics, 73: 223-250.
Ledermann, D. & Maloney, W.F. (2003). Trade Structure and Growth. World Bank Policy Research, working paper, No. 3025.
Lederman, D. & Maloney, W. (2007). Trade Structure and Growth. In D. Lederman and W. Maloney (Eds.), Natural Resources: Neither Curse or Destiny, Washington, D.C.: Stanford University Press.
Mahonye, N. & Mandishara, L. (2015). Mechanism Between Mining Sector and Economic Growth in Zimbabwe, Is it a Resource Curse?. ERSA working paper: 1-23.
Manning, A. (2004). Human capital as a transmission mechanism of the resource curse, The Park Place Economist, 12, 75-86.
Paldam, M. & Svednsen, G.T. (2000). An essay on social capital: Looking at the fire behind the smoke. European Journal of Political Economy, 16: 339-366.
Papyrakis, E. & Gerlagh, R. (2003). Natural Resources: A Blessing or a Curse?. Social Science Research Network, Electronic Paper Collection, The Fondazione Eni Enrico Mattei: 1-21.
Papyrakis, E. & Gerlagh, R. (2007). Resource abundance and economic growth in the united states. European Economic Review, 51: 1011-39.
Philippot, L. M. (2010). Are Natural Resources a Curse for Human Capital Accumulation?. CERDI working paper: 1-27.
Poelhekke, S. & Van der Ploeg, F. (2013). Do Natural Resources Attract Nonresource FDI?. The Review of Economics and Statistics. 95 (3): 1047-1065.
Putnam, R. (1993). Making democracy work (with Robert Leonard and Raffaella Y.Nanetti), Princton University Press, Princton, N.J.
Rebucci, A. & Spatafora, N. (2006). World Economic Outlook, Globalization and Inflation, Chapter II: Oil Prices and Global Imbalances. https://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2006/01/
Ross, M. (2001). Does Oil Hinder Democracy?. World Politics, 53: 325-361.
Sacks, J.D. & Warner, A.M. (1995, revised 1997 & 1999). Natural Resource Abundance and Economic Growth. NBER working paper, No. 5398, Cambridge, Massachusetts.
Sala-i-Martin, X. & Subramanian, A. (2003). Addressing the Natural Resource Curse: An Illustration from Nigeria. National Bureau of Economic Research working paper, No. 9804, Cambridge, Mass: NBER.
Sen, A. (1999). Development as Freedom. Oxford: Oxford University Press.
Stijns, J.P. (2001). Natural Resource Abundance and Human Capital Accumulation. University of California at Berkeley, unpublished manuscript.
Stijns, J.P. (2006). Natural resource abundance and human capital accumulation. World Development, 34: 1060-83.
Suslova, E. & Volchkova, N. (2012). Human Capital, Industrial Growth and Resource Curse. working paper: 1-22.
Valentine, T.R. (1993). Mineral-Led economic growth, drought relief and income policy: Income distribution in botswana reconsidered. American Journal of Economics and Sociology, 51(2): 31-42.
Van der Ploeg, F. (2009). Why do many resource-rich countries have negative genuine saving?. Research Paper, Department of Economics, Oxford Centre for the Analysis of Resource Rich Economies.
Vandycke, N. (2013). Natural Resources, Physical Capital and Institutions: Evidence from Eurasia. The World Bank, Sustainable Development Network, Transport, Water, and Information and Communications Department: 1-27.
Vanhanen, T. (2000). A new dataset for measuring democracy, 1810-1998. Journal of Peace Research, 37(2): 251-265.
Westlund, H. & Adam, F. (2010). Social Capital and economic performance: A meta-analysis of 65 studies. European Planning Studies, 18: 893-919.
Woolcock, M. (1998). Social capital and economic development: Toward a theoretical synthesis and policy framework. Theory and Society, 27: 151-208.
پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی
دوره 18، شماره 1
بهار 1397
صفحه 75-105