پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

بررسی وضعیت فقر در خانوارهای شهری ایرانطی پنج برنامه توسعه اقتصادی ایران: 1394-1368

نویسندگان
محمد مولایی
زهره رحیمی راد
دانشکده اقتصاد و علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا
چکیده
در دهه های اخیر، کاهش فقر و افزایش سطح رفاه خانوارها، به یکی از مباحث مهم توسعه اقتصادی کشور ها تبدیل شده است، به طوری که فقرزدایی و بهبود سطح رفاه افراد در جامعه، شرط لازم برای رشد اقتصادی محسوب می شود. البته، برنامه های مبارزه با فقر همان اندازه که به کارآیی سیاستگذاری و نحوه اجرای آن نیاز دارد، به شناخت ابعاد مختلف پدیده فقر و دلایل و پیامدهای آن نیز نیاز دارد. بنابراین، بررسی و آگاهی از وضعیت فقر در هر جامعه ای، اولین گام در مسیر برنامه ریزی برای مبارزه با فقر و محرومیت است. در این راستا، با استفاده از داده های هزینه و درآمد خانوار های شهری که توسط مرکز آمار ایران همه ساله منتشر می شود، ابتدا خط فقر را طی سال های ۱۳۹۴-۱۳۶۸ که پنج برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور به اجرا درآمده است، با استفاده از هشت گروه کالایی، به روش سیستم مخارج خطی (LES) و با استفاده از نظریه حداقل عادات نسبی (HLES) محاسبه شده، سپس با استفاده از شاخص های سنجش فقر، شدت فقر در مناطق شهری، مورد مطالعه قرار می گیرد. نتایج تحقیق حاکی از آن است که طی سال های مورد مطالعه، گرچه خط فقر در خانوارهای شهری ایران طی پنج برنامه توسعه اقتصادی- اجتماعی کشور دارای روند صعودی بوده است، لیکن شدت و گستردگی فقر در شهرها روند نزولی داشته است. بر اساس نتایج به دست آمده در این تحقیق، حداقل معاش در سال ۱۳۶۸ – سال اول برنامه اول- ۸۰۲۹۶۳۸۷ ریال (به قیمت واقعی سال ۱۳۹۰) بوده است که در سال ۱۳۹۴- آخرین سال برنامه پنجم- به ۹۶۷۷۵۷۴ رسیده، یعنی طی ۵ برنامه توسعه اقتصادی، دارای رشد متوسط ۷/۰ در صد بوده، لیکن شدت و گستردگی فقر طی ۵ برنامه توسعه اقتصادی، دارای روند نزولی، و در سال ۱۳۹۴ شاخص های میانگین نسبت سرشمار، شکاف فقر و FGT به ترتیب، ۰۸/۳۱، ۹/۱۰ و ۳/۴ بوده که کمترین مقدار طی سال های مورد مطالعه است و مؤید بهبود نسبی معیشتی خانوارهای شهری می باشد.
کلیدواژه‌ها
خط فقر
شاخص های فقر
عملکرد دولت
خانوارهای شهری

موضوعات

عنوان مقاله English

The Study of Poverty among Iran's Urban Households in Five Economic Development Plans: 1989-2015

نویسندگان English

mohammad mowlaei
Zohreh Rahimirad
Bu-Ali Sina University, Department of Economics
چکیده English

Poverty reduction and households’ welfare growth have become major issues in economic development in the recent years, so that poverty alleviation and individual’s welfare improvement are necessary conditions for economic growth. Evidently, fighting poverty programs need to efficiency in policy-making, proper method of implementation of policies, and identification of dimensions, causes and consequences of poverty. Thus, examining the poverty situation in each society is the first step in planning for fighting poverty and social exclusion. In this study, the poverty line of Iran's urban households is computed by using the theory of relative habit linear expenditure system (RHLES) in a linear expenditure system (LES). Data are extracted from Households Income and Expenditure Survey (HIES) in urban areas for 8 commodity-groups over the period 1989-2015, which five economic, cultural, and social development plans have been implemented. In addition, the poverty intensity is examined in urban areas using indices of poverty measurement. The results of study show that although the poverty line (minimum subsistence expenditure) in Iran's urban households goes up over time, but the intensity and extent of poverty go down. Thus, the government policies for the reduction of relative poverty in urban areas have been successful. According to findings, the minimum subsistence expenditure was 80296387 Rial in real terms (2011=100) in 1989, as the first year of the first 5-year development plan. It reached to 9677574 Rial in 2015 (the last year of the fifth 5-year development plan). In other words, it recorded a growth rate of 0.7 percent, on average, during the five development plans. However, the intensity and extent of poverty have experienced decreasing trends during 1989-2015. In 2015, the indicators of head-count ratio, poverty gap and Foster, Greer and Thorbecke (FGT) reached their minimum levels by 31.08, 10.9 and 4.3, respectively. The results confirm relative improvement in the subsistence level of urban households.

کلیدواژه‌ها English

Poverty line
Poverty indices
Government performance
Urban households
ابونوری، اسماعیل و مالکی، نادر (1387). خط فقر در استان سمنان طی برنامه‌های توسعه (1383-1368). فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی، 7(28).
ارشدی، علی؛ حسن زاده، علی و مستشاری، علی (1389). تعیین حداقل معاش خانوارهای شهری استان کرمانشاه با استفاده از سیستم مخارج خطی. فصلنامه اقتصاد مقداری، دوره 7، شماره 4: 23-1.
امینی، صفیار و حسینی، سید فخرالدین (1387). حداقل معیشت در مناطق شهری و روستایی کشور و استان کردستان. فصلنامه مدلسازی اقتصادی، شماره 5: 114-94.
باقری، فریده؛ دانش پرور، نیما و کاوند، حسین (1386). روند خط فقر و شاخص های فقر در ایران طی سال های 85-1375. فصلنامه گزیده آماری، 18(2): 82-71.
جواهری، بختیار؛ سحابی، بهرام؛ قاسمی، عابدین و حامیان، محمدهادی (1391). برآورد حداقل معاش در مناطق شهری استان کردستان. فصلنامه علمی- پژوهشی رفاه اجتماعی. 12(45): 173-153.
خداداد کاشی، فرهاد و شهیکی تاش، محمد نبی (1391). شدت خط فقر در خانوارهای روستایی و مقایسه آن با خانوارهای شهری ایران. فصلنامه روستا و توسعه، 15(3): 55-41.
خسروی نژاد، علی اکبر ( 1391). برآورد فقر و شاخص‌های فقر در مناطق شهری و روستایی. فصلنامه مدلسازی اقتصادی، 6(2): 60-39.
رحیمی راد، زهره (1394). بررسی عملکرد دولت در مقابله با کاهش خط فقر خانوارهای شهری و روستایی کشور: 1392-1368، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بوعلی سینا، گروه اقتصاد.
سازمان برنامه و بودجه (1378). قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران. تهران : سازمان برنامه و بودجه. قابل دسترسی در: www.mporg.ir ، آخرین دسترسی: 8/6/1394.
سازمان برنامه و بودجه (1372). قانون برنامه دوم توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران. تهران: سازمان برنامه و بودجه. قابل دسترسی در: www.mporg.ir ، آخرین دسترسی: 8/6/1394.
سازمان برنامه و بودجه (1368). قانون برنامه اول توسعه اقتصادی و اجتماعی ایران. تهران: سازمان برنامه و بودجه. قابل دسترسی در: www.mporg.ir/ ، آخرین دسترسی: 8/6/1394.
گودرزی فراهانی، یزدان و عبدلی قهرمان (1391). تخمین حداقل معاش با استفاده از سیستم مخارج خطی در ایران و تعیین نسبت خانوارهای زیر خط فقر. فصلنامه رفاه اجتماعی، 12(45) : 152-127.
لیارد ،آر. (1392). اقتصاد خرد. ترجمه عباس شاکری. نشر نی.
محمدی، شاکر؛ سایه میری، علی و گرجی، هادی (1386). اندازه‌گیری حداقل معاش با استفاده از سیستم مخارج خطی: مورد استان ایلام در طی دو برنامه. فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی ایران، 9(31): 188-165.
محمودی، ابوالفضل (1392). برآورد خط فقر نسبی در مناطق شهری ایران: کاربرد داده‌های پانل در سیستم مخارج خطی. فصلنامه علمی- پژوهشی، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 4(13):60-43.
مرکز آمار ایران (1394). سالنامه آماری، 1394. قابل دسترسی در www. amarv.org.ir، آخرین دسترسی: 10/11/1395.
مرکز آمار ایران (1392). داده‌های شاخص قیمت مصرف‌کننده روستایی، سال‌های 1392-1368. قابل دسترسی در: www.amar.org.ir/، آخرین دسترسی: 16/4/1394.
مرکز آمار ایران (1392). نتایج آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی، سال‌های 1392-1368. قابل دسترسی در: www.amar.org.ir، آخرین دسترسی: 6/5/1394.
معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری (1389). مجموعه برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران. قابل دسترسی در: www.mtif.org، آخرین دسترسی: 7/10/1394.
معاونت پژوهش، تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست جمهوری (1383). مجموعه برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران. قابل دسترسی در: www.mtif.org، آخرین دسترسی: 8/9/1394.
مکیان، نظام‌الدین و سعادت‌خواه، آزاده (1390)، اندازه‌گیری حداقل معاش با استفاده از سیستم مخارج خطی، مطالعه موردی: جامعه شهری استان یزد (برنامه‌های سوم و چهارم توسعه). فصلنامه علمی- پژوهشی، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 2(5): 68-45.
Afghah, Morteza and Mansouri, Amin (2014). Estimate of poverty line and analyze of poverty indices in Iran (1982-2007). Asian Economic and Finance Review, 4(11) : 1504-14.
Almas, Ingvild; Kjelsrud, Anders and Somanathan, Rohini (2013). A Behavior- based Approach to the Estimation of poverty In India. CESifo Working Paper Series , 4122.
Baiyegunhi, L.J.S and Fraser, G.C.G . (2010). Determinants of Household poverty Dynamics in Rural Regions of The Eastern Cape Province. South Africa, 48th Agricultural Economists Association of South Africa (AEASA) Conference, Cape Town, South Africa, September.
Botchway, Samuel (2013). Poverty: A review and analysis of its theoretical conceptions and measurements. International Journal of Humanities and Social Science, 3(10): 85-96.
Park, Albert (2010). Migration and urban Poverty and Inequality in china, China Economic Journal, 3(1): 49-67.
Simler, Kenneth R. And Arndt, Channing (2006). Poverty Comparisons with Absolute Poverty Lines Estimated from Survey Data, FCND Discussion paper 211.
World Bank (2005). Introduction to Poverty Analysis, Poverty Manual, JH Revision of August 8, World Bank Institute.
World Bank Institute. www.olc.world bank.org,Visited: 2015/08/05.
www.mehrnews.com, Visited 1396/2/1.
www.tanimnews.com, Visited 1396/3/4.
www.world bank.org, Poverty line in 2016, Visited 2017/02/04.
پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی
دوره 18، شماره 3
پاییز 1397
صفحه 167-192