پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

آثار و تبعات اجرای مرحله اول قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بر رفاه دهک‌های پایین درآمدی در چارچوب رویکرد تحلیل مسیرساختاری

نویسندگان
استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی
چکیده
اجرای هر سیاست اقتصادی بویژه سیاست­هایی که دامنه تأثیرگذاری آنها گسترده است، مستلزم شرایط نسبتاً با ثبات اقتصادی و در عین‌حال پیش‌بینی شرایط احتمالی ناشی از اعمال سیاست می‌باشد؛ خصوصاً هرآنچه بر رفاه خانوار اثرات گسترده داشته باشد. زمینه‌های اقتصادی فقر در اقتصاد ایران و ناکارآیی دستگاه­های حمایتی در شرایط خاص موجب می شود تا آثار سیاست­های اقتصادی بر خانوارهای کم‌درآمد گسترده باشد. در مواردی، این اثرات تا اندازه‌ای گسترده است که سیاستگذار را مجبور به ترک آن سیاست می کند و یا روند خلاف جهت آن را برمی گزیند. تحت این شرایط، تحلیل­هایی که مسیر اثرگذاری سیاست را نمایان می­ نماید، به سیاستگذار کمک می‌کند، تا تصویر روشن‌تری از نتایج احتمالی یک سیاست را در اختیار داشته باشد. با همین هدف این مطالعه، آثار سیاست هدفمندی و مسیر اثرگذاری آن را بر شاخص رفاه (شاخص هزینه زندگی) در چارچوب ماتریس­های حسابداری اجتماعی در دهکهای مختلف برای مناطق شهری و روستایی مد نظر قرار داده است. این ماتریس­ها برای سالهای 1388 و 1390 به‌روز ‌رسانی شده‌ و شامل 40 بخش اقتصادی اند. مقایسه شاخص هزینه زندگی خانوار نشان می‌دهد، آسیب‌پذیری رفاه خانوارها کاهش یافته است؛ اما میزان آن در دهکهای درآمدی و در مناطق شهری و روستایی یکسان نبوده است. شاخص هزینه خانوارهای روستایی بیشتر از شاخص هزینه زندگی در مناطق شهری افزایش یافته است؛ به عنوان نمونه آسیب‌پذیری در بخش توزیع گاز طبیعی در مناطق شهری سه برابر و در مناطق روستایی نزدیک به چهار برابر بیشتر از سال 1388 شده، در بخش برق هم در ازای هر 100 واحد افزایش هزینه در بخش برق (باترکیب سبد سال 90) شاخص هزینه این بخش برای خانوار شهری 34 واحد و برای خانوار روستایی 46 واحد افزایش داشته، و از دیگاه توزیعی، کاهش رفاه برای دهک با درآمد بالا، کمتر بوده است، و مهمتر آنکه کاهش آسیب پذیری رفاه طبقه متوسط در اغلب بخشهای اقتصادی از سایر دهکها کمتر است. مسیر ساختاری تغییرات هم نشان می‌دهد، هدفمندی پیچیدگی و درهم‌تنیدگی گسترده‌ای در مسیر اثر گذاری تغییرات قیمت سوخت بر شاخص های قیمتی بویژه بر شاخص هزینه زندگی خانوارها ایجاد کرده است؛ به طوری که قبل از اجرای سیاست مذکور، افزایش در قیمت سوخت از پنج مسیر، شاخص هزینه خانوار را متاثر می‌کرد، حال آنکه بعد از هدفمندی، افزایش قیمت سوخت از طریق بیست مسیر متفاوت شاخص هزینه خانوارها تحت تأثیر قرار می‌دهد.
کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله English

The Effects of the First Phase Implementation of Subsidy Targeting on the Welfare of Low Income Households Using Structural Path Analysis

نویسندگان English

soheila parvin
Ali Asghar Banouei
Professor of Economics, Allameh Tabataba'i University
چکیده English

The implementation of any economic policy that has expansionary effects requires relatively stable economic conditions. Under such conditions it is expected that potential predictable effects of such policy implementation on welfare of households, especially low income households could be evaluated. The economic context of poverty in the Iranian economy and the ineffectiveness of supportive institutions in particular circumstances make the effects of economic policies on low-income households widespread. In some cases, these effects are so broad that policy-makers are forced to leave or select the opposite course of that policy. Under these conditions, analyzes that illustrate the effectiveness path of policy help the policy-maker to have a clearer picture of the probable consequences of a policy. The main aim of this article is to analyze quantitatively the effects of the recent subsidy targeting policy on the welfare index (cost of living index) in different deciles of urban and rural households using social accounting matrix (SAM) approach. For this purpose two updated social accounting matrices for the years 2009 and 2011 have been used. Both matrices include 40 economic sectors. Comparing the cost of living index, we find that welfare vulnerability of households has decreased in general, however the magnitude of welfare reduction differs between rural and urban households among income deciles. Our findings reveal that the cost of living index of rural households is more than the corresponding urban households. The vulnerability in the natural gas distribution sector has tripled in urban areas in 2011and in rural areas it is nearly four times higher than 2009 level. We also find that every 100-unit increase in cost of electricity will potentially increase welfare index of urban and rural household by 34 and 46 units, respectively. From the distribution viewpoint, the welfare loss is lower for high-income deciles. In addition, our findings show that the degree of vulnerability in middle income groups in majority of sectors is less than the other income groups. The structural path of changes shows that subsidy targeting has created wide complexity and entanglement in the path of the effectiveness of fuel price changes on price indices, especially on the household living cost index. Accordingly, before implementing subsidy targeting scheme, the increase in fuel prices was influencing the household cost index in five ways, while after targeting the increase in fuel prices affected it through the twenty different paths.

کلیدواژه‌ها English

Targeting
Cost of living index
Poverty
Structural path analysis
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران (1385)، حساب های ملی ایران: حساب تولید تا حساب مالی به تفکیک بخشهای نهادی بر اساس سیستم حساب های ملی 1993، معاونت اقتصادی، اداره حساب های اقتصادی.
بانویی، علی‌اصغر و سهیلا، پروین، (1387)، تحلیل‌های سیاستی آثار حذف یارانه کالاهای اساسی بر شاخص هزینه زندگی خانوارهای شهری روستایی در چارچوب تحلیل مسیر ساختاری، فصلنامه بررسیهای اقتصادی، دانشگاه شهید چمران شماره 4.
پروین، سهیلا و علی‌اصغر بانویی، (1387) ملاحظاتی پیرامون حذف یارانه‌ها، مجله جامعه و اقتصاد، شماره 18.
پروین، سهیلا و علی‌اصغر بانویی،(1394) تحلیل ساختاری اثرات هدفمندی بر شاخص هزینه دهکهای پایینی درآمد، در چارچوب ماتریس حسابداری اجتماعی، کمیته امداد امام خمینی.
پروین، سهیلا، (1395)، تغییرات سبد مصرفی خانوار پس از اجرای سیاست هدفمندی (مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی).
حسینی نسب، ابراهیم و هاتف حاضری نیری (1391) تحلیل تعادل عمومی محاسبه‌پذیر اثر اصلاح یارانه حامل‌های انرژی بر تورم و تولید ناخالص داخلی؛ فصلنامه رشد و توسعه اقتصادی، سال دوم، شماره 7: 148-125.
دادگر، یداله و روح اله نظری (1390) "تحلیل رفاه اقتصادی یارانه ها در اقتصاد ایران؛ فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی، سال 18، شماره 42: 337.
دینی ترکمانی، علی (1390) یارانه ها - اختلال های قیمتی ناکارایی های نهادی - ساختاری؛ فصلنامه علمی پژوهشی رفاه اجتماعی؛ سال دهم، شماره 38: 293-328.
رازینی، علی و محمد حسن صبوری دیلمی (1389) بررسی اثرات اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها بر مصرف بنزین در ایران؛ فصلنامه مدل‌سازی اقتصادی؛ سال سوم، شماره2، صص 123-152.
شاهنوشی فروشانی، ناصر و زهرا نهمت‌الهی (1391) ارزیابی اثرات ناشی از هدفمندسازی یارانه حامل‌های انرژی بر قیمت محصولات کشاورزی، صنایع غذایی و رفاه خانوار (کاربرد جدول داده-ستانده)؛ پژوهش‌های اقتصادی، جلد 12، شماره 3: 23-1.
فرج‌زاده، زکریا و بهاءالدین نجفی (1383) اثر کاهش یارانه مواد غذایی بر مصرف‌کنندگان در ایران؛ فصلنامه پژوهش‌های اقتصاد ایران، شماره 20: 156-135.
کرمی، آیت‌اله؛ بهاءالدین نجفی و عبدالکریم اسماعیلی (1389) آثار اصلاح یارانه غذا بر تولید و سهم عوامل تولید در ایران: کاربرد مدل تعادل عمومی قابل محاسبه؛ مجله تحقیقات اقتصاد کشاورزی، جلد 2، شماره 4: 98-77.
مرکز آمار ایران (1391) نتایج تفصیلی آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی سال 1390، تهران.
مرکز آمار ایران (1389) نتایج تفصیلی آمارگیری از هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی سال 1388، تهران.
مرکز پژوهش‌های مجلس (1393) بررسی آثار پرداخت یارانه نقدی و حذف یارانه سه دهک خانوارها بر تولید و توزیع درآمد نهادی، شماره مسلسل 13615.
مرکز پژوهش‌های مجلس (بهمن 1388)؛ آثار اجتماعی هدفمندسازی یارانه‌ها و راهکارهای پیشنهادی، شماره مسلسل 10087.
مرکز پژوهش‌های مجلس (مهر 1390)، بررسی تأثیر هدفمندسازی یارانه‌ها بر صنایع انرژی‌بر، شماره مسلسل 11088.
Pyatt, G. (1991) Fundamentals of Social Acconunting Matrix , Economic Systems Research, Vol.3 , No.3 ,pp:315-341.
Pyatt, G. Round, I.J (2006) Multiplier Effects and the Reduction of Poverty. In Book: Poverty, Inequality and Development, Essays in Honour of E.Thorbeck, New York, Springer
Round, I .J. (2003) Constructing SAMS for Development Policy Analysis: Lessons Learned and challenges Ahead, Economics Systems Research,Vol. 15, No. 2 , pp:161-18
Thorbecke, E. ( 2000) The Use of Social Accounting Matrices in Modeling, Paper Prepared for the 26th General Conference of the International Association for Research in Income and Wealth, Gracow, Poland