پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

شاخص‌های صوری شدن معاملات در عملکرد بانکداری بدون ربا در ایران؛ بررسی موردی: تسهیلات اعطایی شعب بانک تجارت مشهد مقدس

نویسندگان
1 دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه مفید
2 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه مفید
3 کارشناس ارشد اقتصاد دانشگاه مفید
چکیده
با توجه به گذشت حدود سه دهه از اجرای قانون عملیات بانکداری بدون ربا در ایران و پدیدار شدن تحولات گسترده در نظام بانکی کشور، اکنون لازم است از دو جنبه انطباق عملکرد نظام بانکداری بدون ربا با مقررات بانکی و اصول و معیارهای شرعی (از جمله معیارهای ممنوعیت ربا، اکل مال بالباطل، ضرر و ضرار، غرر و صوری نشدن معاملات) بررسی­های علمی و تجربی صورت پذیرد.
این مقاله به شناسایی و معرفی شاخص­های صوری شدن معاملات جهت ارزیابی عملکرد نظام بانکداری بدون ربا می­پردازد و این امر از آن جهت قابل ملاحظه است که به نظر می­رسد در حدود سه دهه اخیر نحوه عملکرد بانکداری بدون ربا در اعطای تسهیلات، به صوری شدن روابط و قراردادهای منعقده بین طرفین معامله (کارکنان نظام بانکی و متقاضیان تسهیلات)، منتهی شده است. بر همین اساس معرفی شاخص­های کمی و معین جهت نظارت بر امر انطباق فعالیت­های نظام بانکی با اصول و معیارهای شرعی ضروری به نظر می­رسد. روش تحقیق با اتکا بر منابع کتابخانه­ای، روش توصیفی و تحلیل محتوا است و با به­کارگیری روش میدانی، شاخص­های صوری شدن معاملات برآورد می­گردد.
فرضیه مقاله این است که بیش از نیمی از معاملات شعب بانک تجارت مشهد صوری است. جامعه آماری این مطالعه تمام قراردادهای منعقد شده بین شعب بانک تجارت مشهد مقدس و مشتریان در سال 89-1388 می­باشد و با استفاده از روش نمونه­گیری خوشه­ای، ۴۵۱ مشتری که از بانک تسهیلات دریافت نموده­اند، به عنوان نمونه انتخاب شده­اند. گرچه اصل قانون عملیات بانکی بدون ربا کاملاً مطابق با شرع مقدس می­باشد ولی نتایج مربوط به برآورد شاخص­های صوری شدن معاملات نشان می­دهد که بیش از نیمی از معاملات بانکی در شعب بانک تجارت مشهد صوری است.
کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

Indicators for Superficial Transactions at the Interest-free Banking in Iran (Case Study: Granted Facilities of Tejarat Banks of Mashhad)

نویسندگان English

Mohammad N. Nazarpour 1
Mohammad Reza Yousefi 2
Meymanat Ebrahimi 3
1 Assistant Professor of Economics, Mofid University, E-mail: nazarpur@mofidu.ac.ir
2 Academic Member of Department of Economics, Mofid University, E-mail: yousefi@mofidu.ac.ir
3 M.A in Economics, Mofid University, E-mail: ebrahimi.meymanat@gmail.com
چکیده English

Given the lapse of nearly three decades of enforcement of interest-free banking law in Iran and emergence broad developments in the banking system, scientific and empirical researches are necessary to adapting performance of interest-free banking to banking regulations and Shari`a rules and principles. The prohibition of usury, not squander of wealth in vanity, no loss-no hurt, prevention of deceive and non-superficial transactions are some of these rules. This paper deals with identifying and introducing superficial transactions in order to evaluating performance of non-usury banking system. This issue is of great importance since the performance of non-usury banking in granting facilities has resulted in superficial contracts between two transacting parts (bank staff and facility demanders) in three latter decades. Thus, introducing quantitative indicators seems necessary to cope banking system activities with Shari`a criteria and principles. The research method relying library sources is descriptive and content analysis, in which indicators for superficial transactions are estimated using survey study. The hypothesis of this paper is that, more than half of bank transactions at branches of Tejarat Bank of Mashhad are superficial. The statistical population consists of all contracts among branches of Tejarat Bank of Mashhad and bank customers during 2009-2010. Using cluster sampling, a sample with 451 customers, who get bank facilities, was selected. Although the principle of non-interest banking operations fully comply with the holy Shari`a, but the results of the estimation of indicators for superficial transactions indicate that more than half of bank transactions at branches of Tejarat Bank of Mashhad are superficial.

کلیدواژه‌ها English

Criterion
indicator
Superficial transactions
Non-usury Banking
Branches of Tejarat Bank of Mashhad
الآملی، محمدتقی ( 1422ق) المکاسب و البیع، تقریر ابحاث الاستاد الاعظم المیرزا النائینی، موسسه نشر اسلامی.
ابن قیم الجوزیه، شمس الدین (1410ق) اعلام الموقعین عن رب العالمین، دارالجیل.
امیراصلانی، اسداله، (1371) مجموعه سخنرانی­ها و مقالات سومین همایش بانکداری اسلامی، تهران، موسسه عالی بانکداری.
باوند، فرزاد (1374) مجموعه سخنرانی­ها و مقالات ششمین همایش بانکداری اسلامی، تهران، موسسه عالی بانکداری.
پاشایی فام، رامین و همکاران (1390) «بررسی اندازه بهینه بانک از نظر اقتصادی (بانک سپه)»، مجموعه سخنرانی­ها و مقالات بیست و دومین همایش بانکداری اسلامی، تهران، موسسه عالی بانکداری.
پژوهشکده پولی و بانکی ( 1390) مرابحه خرید دین و استصناع (به مناسبت بررسی ابعاد فقهی، حقوقی و اجرائی کاربردی شدن عقود مرابحه، خرید دین و استصناع)، بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران.
جعفری لنگرودی، محمد جعفر ( 1378) مبسوط در ترمینولوژی حقوق، گنج دانش.
حسینی، سید محمد (1385) فرهنگ لغت و اصطلاحات فقهی، چاپ دوم، انتشارات سروش.
خلجی، حسن­رضا ( 1387) «نگرشی بر قلمرو قصد تعاملی در فقه امامیه»، مجله فقه و مبانی حقوق، ش 8.
راغب اصفهانی (1427ق) مفردات الفاظ قرآن، چاپ دوم، انتشارات طلیعه نور.
ریاضت، فرهاد ( 1381) ارزیابی عملکرد بانک­ها از طرح تا عمل، پژوهشنامه اقتصادی، ش 5.
شجری، پرستو ( 1389) «چشم­اندازی بانکداری اسلامی صنعتی رو به رشد در جهان»، تازه­های اقتصاد، سال هشتم، ش 130.
شهید ثانی، زین­الدین علی (1413ق) مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام، موسسه المعارف الاسلامیه.
العسکری، ابی هلال و الجزایری، السید نورالدین (1429ق) الحاوی معجم فروق اللغویه، چاپ چهارم، موسسه نشر اسلامی.
لطفی، اسد اله ( 1388) عقد بیع، انتشارات خرسندی.
موسایی، میثم (1379) بررسی عملکرد بانکدری بدون ربا در ایران، موسسه تحقیقات پولی و بانکی
موسویان، سیدعباس (1378) بانکداری اسلامی، ویرایش دوم، تهران، موسسه تحقیقات پولی و بانکی.
موسویان، سیدعباس (1381) «مصداق­های پنهان و آشکار ربا در نظام بانکی ایران»، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، سال دوم، ش 6.
موسویان، سیدعباس، محمدنقی نظرپور و حسین کفشگر( 1388) «نقش شورای تخصصی فقهی در ارتقای سطح مشروعیت و کارآیی بانک­های اسلامی»، فصلنامه تخصصی اقتصاد اسلامی، سال نهم، ش 36.
AbdusSamad (2004) Performance of Interst-free Islamic Banking Vis-a-Visinterst-Based Conventional Banks of Bahrain, IIUM Journal of Economics and Management.
Hasbi, Hariandy and Tendi Haruman, (2011), Banking:According to Islamic Sharia Concepts and its performance in Indonesia, international Review of Bussiness Research Papers, Vol 7, No 1, January.
Mamunur Rashid (2009) Disparity of Performance Indicators of Islamic Banks:Study on Bangladesh, International Journal of Bussiness and Management, Vol 4, No 8.
Moin, Muhammad Shehzad (2008) Performance of Islamic Banking in Pakistan: A Comparative Study, School of Technologand Society.