پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

پژوهش ها و چشم اندازهای اقتصادی

کفایت (خطّ فقر شریعت)، مقیاسی قوی در دست حاکم برای جلوگیری از کار کودکان

نویسنده
عضو هیات علمی گروه اقتصاد دانشگاه مفید
چکیده
کار اجباری برای کودکان و به کار گیری آنها در زمانی که جسم آنها باید رشد کند و یا در جهت تحصیل به کسب مهارت­هایی برای آینده مشغول باشد، آسیب­های جدّی به آنها وارد می کند که پیامدهای آن تا پایان عمر گریبان آنها را می گیرد. یکی از علّتهای مهمّ کار کودک، فقر خانواده اوست که اگر فقر خانواده برطرف شود، کار کودک نیز کنار گذاشته می شود. در عمل، کشورهایی که رفع فقر را وظیفه خود می دانند، برای تعیین فقر و رفع آن، خطّ فقری در جامعه تعیین کرده که زندگی کودک و خانواده او را با آن می سنجند که اگر این خطّ فقر بالاتر گرفته شود، بر اساس یک رابطه علت و معلولی، کار کودکان کمتر و اگر پایین تر گرفته شود، کار آنها بیشتر می گردد.. راه­های مختلفی برای تعیین خط فقر در این کشورها دنبال می­شود و نظر واحدی نیز پیرامون ماهیت و اندازه آن در میان دانشمندان وجود ندارد و طبیعتاَ در عمل برخی آن را بالاتر و برخی نیز آن را پایین­تر لحاظ می­کنند و بنابراین، از این جهت نیز هزینه پرداختی از جانب دولتها به خانوادهای کم درآمد، کار کودکان را تحت تأثیر قرار می­دهد. فقیهان اسلامی نیز برای رفع فقر از طریق زکات،خط فقری در نظر گرفته و آنرا مبنای فقر قرار می دهند ولی بین آنها نیز نظر واحدی در مورد آن وجود ندارد و بنابر این، برخی آن را بالاتر و برخی آن را پایین­تر لحاظ می کنند و بنابراین کار کودکان در کشورهای اسلامی که نظر فقها مبنای عمل است نیز، از این جهت تحت تآثیر قرار می گیرد. این مقاله در صدد است که از جهت تئوریک به بررسی تطبیقی نظر فقهای اسلام در مورد خطّ فقر و تأثیری که هر کدام از آنها در امحاء کار کودکان دارند، بپردازد و همچنین بر این مطلب تأکید دارد که تعیین مرز فقر به عنوان حدّ کفایت از جانب حاکمان اسلامی به دلیل توجه به شئونات، بیشترین تأثیر را نسبت به خطوط فقر دیگر، در جلوگیری از کار کودکان داراست و برای اثبات این موضوع، ابتدا به برخی مسائل مقدماتی می پردازد؛ و در این رابطه، ابتدا آسیب پذیری کودکان از ناحیه کار که فقر یکی از علل مهم آن است، اندازه تعیین خط فقر از ناحیه حاکمان در رفع آن اثرگذار است را مطرح می کند و در ادامه، به تبیین انواع خطوط فقر از نگاه شریعت، رابطه آنها با یکدیگر و با خطوط فقر متعارف دیگر می پردازد و در نهایت، اثبات این مطلب را دنبال می کند که نظر کفایت به عنوان حدّ فقر شریعت، در مقابل نظرات دیگر تأثیر بیشتری بر کاهش کار کودکان خواهد داشت.
کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله English

Adequacy (Poverty Line of Sharia) the Strongest Scale for Eradicating Child Labor

نویسنده English

Mojtaba Bagheri Todeshki
Assistant Professor, Department of Economics, Mofid University
چکیده English

Forced labor for children and their employment in the labor market when they should grow and develop skills for their future life will cause them serious harms which can in turn result in negative consequences for their whole life. One of the major reasons for child labor is the poverty of the family. It is believed that if poverty is removed, child labor will be naturally terminated as a result. Many countries see poverty eradication as part of their responsibilities and in this regard they determine poverty line and try to measure the child and his family life as a basis in their analyses. If the line is taken to be high, based on a cause and effect relationship the number of child labor cases will be low and if poverty line is taken to be low, the number of child labor cases will be high. These countries adopt different approaches to determine poverty line and there is no agreement among scholars on its nature and scope. Therefore, in practice, some set high standards while some others set low standards for determining poverty line and this has a direct effect on how much support governments provide for the low-income families. To alleviate poverty through Zakat, Muslim jurists also set a poverty line. As with others, there is no agreement among Muslim jurists regarding poverty line either. Some take it to be high while others take it to be low and this again will have a direct impact on how child labor issue should be resolved in Muslim countries. This study aims at comparatively investigating the issue of poverty line from different jurisprudential perspectives and how different perspectives can influence the way child labor can be looked at. It is also emphasized that determining poverty line as the sufficiency line by Muslim rulers is a much more effective way in preventing child labor in comparison to other ways, since it considers an important factor which is the status of the people. In this paper, first, some preliminary issues such as vulnerability of children and determining poverty line by rulers will be discussed. Then, the article will elaborate on different poverty lines from Islamic Shariah perspective and their relationship with other conventional poverty lines. Finally, the article will argue that sufficiency basis for determining poverty line from Islamic point of view is the most effective one in preventing child labor.

کلیدواژه‌ها English

Poverty
H51
H52
Poverty line
H53
I32
I38
O15
Child labor
Human development
Classification JEL Classification: J0
قرآن مجید
ابو عبید، القاسم بن سلام (1395)کتاب الاموال: تحقیق محمد خلیل هراس؛ مکتبه الکلیات، الازهر و دارالفکر.
ابن قدّامه المقدسی، محمد بن احمد (1404) الشرح الکبیر، ج 2، بیروت: دارالکفر.
ایروانیان، امیر (1385) حمایت از اطفال در برابر بهره کشی های اقتصادی و جنسی؛ فصلنامه ندای صادق، شماره 32.
باقری تودشکی، مجتبی (1388) تبیین و محاسبه کفایت (مطالعه موردی استان قم)؛ رساله دکتری، به راهنمایی یداله دادگر، دانشگاه مفید.
باقری تودشکی، مجتبی (1388) دیدگاه اسلام در مورد فقر کودکان؛ اولین همایش اقتصاد اسلامی و توسعه، دانشگاه مشهد.
باقری تودشکی، مجتبی (1384) خطوط فقر متفاوت با شئون متفاوت؛ سمینار دوسالانه اقتصاد اسلامی، دانشگاه تربیت مدرّس.
بلنشارد، فرانسیس (1375) حمایت از کودکان کارگر و لغو کار کودک؛ ترجمه جواد الله وردی زاده؛ پیام عدالت، شماره 2.
بی نام(1372) کار غیر قانونی میلیونها کودک در جهان؛ کار و جامعه، شماره2، خرداد ماه.
المطهر، الحسن بن یوسف (1414) التذکره؛ مؤسسه آل البیت لاحیاه التراث، ج7.
الحلبی، أبو المجد؛ (1414) اشاره السبق؛  قم: موسسه النشر الاسلامیه التابعه لجماعه المدرسین.
الحلبی، ابن زهره (1417) غنیه النزوع: تحقیق الشیخ إبراهیم البهادری؛ قم: چاپخانه اعتماد، ناشر: مؤسسه الإمام الصادق (ع)، محرم الحرام، چ اول.
الحر العاملی (1414) وسائل الشیعه؛ قم : موسسه آل البیت لاحیاء التراث، ج 9 و 15.
دادگر، یداله و باقری تودشکی (1386) مطالعه تطبیقی رویکرد های کفایت (شریعت)، رفاهگرایی، توانگری و قابلیّتی به فقر؛ مجلّه اقتصاد اسلامی (علمی و پژوهشی).
دادگر، یداله و مجتبی باقری تودشکی (1380) سطح مصرف در اسلام؛ نامه مفید، سال هفتم، پائیز.
راوالیون، مارتین( بی تا) مقایسه فقر؛ ترجمه رضا اشرف زاده؛ تهران: وزارت جهاد سازندگی.
سن، آمارتیا (1381) توسعه به مثابه آزادی؛ ترجمه وحید محمودی؛ تهران: انتشارات دستان.
السید المرتضی (بی تا) الانتصار؛ جوامع الفقهیه.
الشهید الاوّل (1322)، البیان؛ قم: مجمع الذخایر الاسلامیه.
الشاطبی، ابواسحاق (ابراهیم بن موسی اللخمی الغرناطی) (بی تا) الموافقات فی اصول الاحکام: تحقیق محمد محی الدین عبد الحمید؛ مکتبه و مطبعه محمد صبیح و اولاده، الازهر.
الشافعی، حسن (1984) تعلیق علی الحاجات الاساسیه و توفیرها فی الدوله الاسلامیه، مجله الحاجات الاقتصاد الاسلامی، ج1.
صدر، محمّد باقر، (1357) اقتصادما؛ ترجمه عبدالعلی اسپهبدی؛ انتشارات اسلام، چاپ دوّم، ج2.
الطباطبایی، محمد کاظم (1409) العروه الوثقی، بیروت : موسسه الاعلمی.
الطوسی، محمّد بن الحسن (بی تا) الخلاف: 3جلدی؛ چاپ ایران، ج2.
عابدین (1984) الحاجات الاساسیه و توفیرها فی الدوله الاسلامیه؛ مجله الحاجات الاقتصاد الاسلامی، م 1: 24 و 71-43.
العاملی، زین الدین علی (1414) مسالک الافهام: 15جلدی؛ انتشارات موسّسه معارف اسلامی.
العاملی، زین الدین علی (1365) کتاب الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه؛ قم: مکتبه الاعلام.
العاملی، محمّدبن الحسن (1316) وسایل الشیعه؛ چاپ موسسه آل بیت.
فیض الکاشانی، محسن (بی تا) المحجه البیضاء؛ دفتر انتشارات اسلامی، ج3.
فقیه الهمدانی، حاج آقا رضا(1364) مصباح الفقیه؛  قم: مکتبه المصطفوی.
کن،کنز و ریچارد سیلبورن (بی تا) اندازه گیری فقه در انگلستان؛ ترجمه مینا سهرابی؛
الکرکی، علی بن الحسن (1411) جامع المقاصد، مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث؛ ج5.
محمّد بن ملکی، شمس الدّین (1412) الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه؛ قم: موسسه النشر الاسلامیه.
محمّدی الرّی شهری، محمد(1362) میزان الحکمه؛ قم : مرکز النشر الاسلامی،  ج1، 10،4، 3 و 11.
مروارید، على اصغر(1376) الجوامع الفقهیه(الانتصار للسید المرتضی)؛ تهران: انتشارات جهان.
المطهّر، الحسن بن یوسف (بی تا) التذکره: دوجلدی؛ چاپ المکتب المرتضویه، ج1.
المطهّر، الحسن بن یوسف (1420) ارشاد الأذهان؛ قم: جامعه المدرسّین، ج 1.
المفید، محمّد بن محمّد بن نعمان (بی تا) المقنعه فی الاصول و الفروع؛ قم: مکتبه الداوری.
المنتظری، حسینعلی (1408) دراسات فی ولایه الفقیه وفقه الدوله الإسلامیه، مکتب الإعلام الإسلامی، قم: المرکز العالمی للدراسات الإسلامیة.
المنتظری، حسینعلی (1412) کتاب الزکاه؛ قم: انتشارات دارالفکر، ج2.
النجفی، محمّد حسن (1392) جواهر الکلام؛ تهران: المکتبه الاسلامیه.
النراقی، احمد بن محمد (1415) مستند الشیعه: ج11؛ مشهد: مؤسسه آل البیت.
النراقی، احمد (1325) مستند الشیعه؛ تهران: منشورات المرتضویه.
Alhabashi, Syed Othman(2009) Poverty Eradication from Islamic Perspectives, www.islamic-relief.com,page3
Slamic Relief, Secours Islamiqe(2008) Definitions of Poverty Islamic Relief: 2-20: www.google.com.
Fusco, Alessio (2003) On the Definition and Measurement of Poverty: The Contribution of Multidimensional Analysis; Paper prepared for 3rd Conference on the capability Approach, 7-8 September, University of Pavia: 6.
Nothan Wolf, Edward(1997) Economics of poverty, Inequality and Discrimination; Ohio: South- Western College Publishing Internotional, Thomson Publishing Cincinat, 94.
Peerzade, Sayed Afzal(2009) The Definition and Measurement of Poverty: An Integrated Islamic Approach; India, Center for Islamic Studies, Jamia Hazrat Hashipeer Bijapur:88.
Report on Inception Phase Urban Poverty and Livelihoods, Annex B, DFID Research project R7963, Localizing the Habitat Agenda for Urban Poverty Reduction, March2002. page 10
Sen, Amartya(1984) The Living Standard; Oxford Economic Papers, New Series, Vol. 36, Supplement: Economic Theory and Hicksian Themes: pp. 74-90.