---

این مقاله با استفاده از نقشه‌های توپوگـرافی ۵۰۰۰۰ :۱، نقشه‌های زمـین‌شناسی ۱:۲۵۰۰۰۰، نقشه‌های کاربری اراضی ۱:۲۵۰۰۰۰ و آمار ایستگاههای هواشناسی و هیدرومتری ایمنی جاده‌های منطقه مطالعه شده (با توجه به پارامترهای مخاطرات محیطی) بررسی شده است. لایه‌های اطلاعاتی مختلف جدولی و نقشه‌ای با توجه به توزیع فضایی، زمان و شدت اثر مخاطرات روی هم انطباق داده شده‌اند؛ سپس طی یک بررسی میدانی به کمک آثار و شواهد موجود و با درنظرگرفتن اطلاعات ذکرشده، نقشه‌های حساسیت زمین‌شناسی، مخاطرات اقلیمی، هیدرولوژیک و مخاطرات ژئومورفولوژیک ترسیم شده‌اند. در نهایت با انطباق سه نقشه مذکور، نقشه مخاطرات محیطی محور ارتباطی سنندج ـ مریوان استخراج شد. بر اساس آن ۶۵ درصد از طول محور ارتباطی مورد نظر از نقاط با خطر بسیار زیاد، ۲۵ درصد از نقاط با خطر زیاد و ۱۰ درصد از نقاط با خطر متوسط عبور می کنند.

---

در این پژوهش با استفاده از داده‌‌های مربوط به فراوانی وقوع توفانهای تندری در تبریز به عنوان نمونه‌‌ای از اقلیم شمال غرب ایران، خصوصیات زمانی و آماری توفانهای تندری مورد مطالعه قرار داده شده ‌‌است. در این مطالعه بر حسب مورد از روشهای تعیین همبستگی رتبه‌‌ای اسپیرمن، تحلیل روند خطی و پلی‌نومیال درجه ۶ و نیز روش تحلیل خوشه‌‌ای ادغام بر حسب متوسط درون گروهی با معیار فاصله بلوکی برای طبقه‌‌بندی ماهانه وقوع توفانهای تندری استفاده شده ‌‌است. این مطالعه نشان داد که در مقیاس زمانی ماهانه، ماه مه و در بازه فصلی، بهار دارای بیشترین فراوانی وقوع توفانهای تندری هستند. آمار هواشناسی نشان می‌‌‌‌دهد که به هنگام وقوع توفانهای تندری، پدیده‌‌های اقلیمی فرعی خطرناکی مانند تگرگ، رگبارهای سنگین و سیل‌آسا، بادهای شدید و صاعقه، پدیده غالب اقلیمی تبریز هستند. سوانح اقلیمی یادشده به عنوان بخشی از ماهیت اقلیم تبریز و کل منطقه شمال غرب ایران، هر ساله خسارات فراوان اقتصادی- اجتماعی و زیست‌محیطی را متوجه مردم به‌ویژه کشاورزان و دامداران می‌‌‌‌کنند. توزیع احتمال وقوع توفانهای تندری تبریز، مبین اجتناب‌ناپذیر بودن وقوع آنها به‌‌ویژه در دوره‌‌های برگشت کوتاه‌‌مدت است و از این رو، توفانهای تندری و پدیده‌‌های فرعی ناشی از آن در تبریز یک خطر مخرب دائم محسوب می‌‌‌‌گردد.

---

مدیریت بلایای طبیعی مجموعه اقداماتی است که قبل از وقوع، در حین وقوع و بعد از وقوع بلایا برای کاهش هر چه بیشتر آثار و عوارض بلایای طبیعی انجام می‌گیرد. مروری بر ادبیات مدیریت بلایای طبیعی نشان می‌دهد امروزه این تفکر که واکنش به بلایا به عنوان یک ساختار دستوری- کنترلی، متمرکز و تکنولوژی‌محور جای خود را به رویکردی جدید به نام مدیریت اجتماع محور داده که به فرهنگها، تواناییها، ظرفیتها و دانشهای موجود در جوامع محلی تأکید دارد. با این نگرش مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال است که فرایند مدیریت بلایای طبیعی در دو شیوه بومی و جدید در روستاهای منطقه مطالعه شده چگونه است؟ مقاله حاضر با روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و به شیوه پیمایشی به مطالعه فرآیند مدیریت بلایای طبیعی، ظرفیتها، تواناییها و دانشهای روستاییان بخش خورش‌رستم در دو شیوه بومی و جدید می‌پردازد. روشهای گرد‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) و به صورت پانلی است و برای تجزیه و تحلیل از آزمون دو متغیره فریدمن استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که منطقه مطالعه شده از ظرفیتها و تواناییهای زیادی نظیر دانش بومی مناسب در زمینه مدیریت بلایای طبیعی، مشارکت و همکاری مردم روستاها و فعالیت نهادهای مردمی- محلی برخوردار می‌باشد که می‌تواند در فرایند برنامه‌ریزی مدیریت بلایای طبیعی مورد توجه قرار گیرد.

---

آمادگی مردم و اجتماعات محلی به­منظور مواجهه با چنین حوادثی از اهمیت بالایی برخوردار است. بر اساس این ضرورت؛ تحقیق حاضر سطح آمادگی خانوارهای شهر ورزقان را در برابر بلایای طبیعی مورد بررسی قرار داده است. شهر ورزقان از شهرهای آسیب پذیر در برابر بلایایی همچون زلزله، سیل و کولاک است. بدین منظور، بر اساس مطالعه ادبیات نظری و پیشینه­ی پژوهش، مفهوم آمادگی در  قالب ۴ مؤلفه، ۱۰ شاخص و ۴۳ گویه تعریف شده است. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش کلیه­ی خانوارهای شهر ورزقان هست که با استفاده از فرمول کوکران حجم آن ۳۰۵ خانوار تعیین شد. شیوه جمع آوری داده ها و اطلاعات تحقیق به صورت کتابخانه­ای-اسنادی و میدانی (پرسشنامه) بوده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که، آمادگی عملیاتی (۰,۰۸۸) و ذهنی- نگرشی (۰.۲۴۱) وضعیت نامطلوب دارند و آمادگی فیزیکی- کالبدی با بازه اطمینان (۰.۰۰۵)در وضعیت مناسبی قرار دارد. همچنین بر اساس نتایج تحلیل واریانس یک‌طرفه بین محلات (قدیم، میانی، جدید) ورزقان از نظر آمادگی خانوار در برابر بلایای طبیعی تفاوت معناداری وجود ندارد. ولی نتایج این آزمون برای تفاوت مؤلفه‌ها در بین خانوارها نشان داد که آمادگی کالبدی- فیزیکی با میانگین ۳.۱۰۰ در مقایسه با آمادگی عملیاتی با میانگین ۲.۹۴۷ دارای معناداری است.
 

---