---

امروزه آلودگی به یکی از چالشهای اصلی مدیریتی کشورها تبدیل شده است. بگونه‌ای که کشورها علاوه بر سیاستها و اقدامات در درون مرزهای خود، ساماندهی به بحث آلودگی را در حوزه بین‌المللی نیز دنبال می‌کنند. از جمله مصادیق آلودگی، آلودگی هواست که با توجه به ماهیت آن شیوع بیشتری داشته و در اکثر مناطق جهان کم و بیش محسوس می‌باشد. بدون شک تولید و انتشار آلودگی تابعی از فرایند رشد و توسعه اقتصادی کشورهاست. این موضوع در ادبیات اقتصادی (اقتصاد محیط زیست) در قالب منحنی زیست محیطی کوزنتس(EKC) دنبال می‌شود که در آن فرایند تخریب محیط‌زیست با توجه به ماهیت و مراحل مختلف رشد اقتصادی توضیح داده می‌شود. در این مطالعه تلاش می‌شود با استفاده از روش داده‌های تلفیقی (پانل)، اثر رشد اقتصادی بر آلودگی هوا در قالب فرضیه منحنی زیست محیطی کوزنتس برای ۶۷ کشور با گروه های درآمدی متفاوت (شامل ایران) مورد آزمون قرار گیرد. بدین منظور اثر رشد اقتصادی، جمعیت شهری، قوانین زیست محیطی، تعداد خودرو و درجه باز بودن اقتصاد بر میزان آلودگی هوا مورد بررسی قرار می‌گیرد . نتایج حکایت از بر‌قراری منحنی زیست محیطی کوزنتس در کشورهای مورد بررسی دارد.

---

توسعه اقتصادی به عنوان یک رکن اساسی در مجموعه سیاست های هر کشور، از یک سو با صنعت، تکنولوژی و از سویی دیگر با آلودگی های زیست محیطی ارتباطی نزدیک دارد. تجربه کشورهای توسعه یافته نشان می دهد که پی گیری هدف توسعه اقتصادی با تأکید بر بخش صنعت و بهره برداری غیرمسئولانه از محیط زیست، توسعه پایدار را با مخاطرات جدی مواجه می سازد. آلودگی هوا از جمله مشکلات زیست محیطی است که با صنعتی شدن و افزایش مصرف انرژی شدت یافته است. با توجه به نقش اساسی بخش صنعت در روند توسعه کشورهای در حال توسعه، رابطه میان فعالیت های صنعتی و میزان آلودگی ناشی از بخش صنعت از اهمیت فراوانی برخوردار است. از این رو، این مطالعه با هدف تعیین رابطه میان فعالیت های صنعتی و آلودگی هوا در صنایع تولیدی ایران و به کمک داده های تابلویی برای دوره ۸۶-۱۳۷۴ انجام گرفته است. نتایج بررسی نشان می دهد که آلودگی هوا تابعی مثبت از مصرف انرژی، حجم فعالیت های صنعتی و حجم سرمایه فیزیکی و نیز تابعی منفی از بهره وری نیروی کار، قیمت سوخت های فسیلی و شدت مهارت نیروی انسانی است.

---

---

اقتصاد سایه­ای، بخش مهم و انکار­ناپذیر اقتصاد تمام کشورها بخصوص کشورهای در حال توسعه است. اکثر واحدهای فعال در این بخش از اقتصاد، دارای اثرات جانبی منفی زیست­محیطی می باشند. با توجه به طرح مباحث توسعه پایدار و فشارهای جهانی رو به رشد به منظور اتخاذ سیاست هایی در جهت حفظ و حمایت از محیط­زیست، توجه به عواملی که سلامت محیط­زیست را در معرض تهدید قرار می دهد، از اهمیت جدی برخوردار می باشد.                 مقاله حاضر ضمن اینکه برای نخستین بار  به بررسی تأثیر متغیرهای شاخص سیاسی و نسبت جمعیت فعال به کل جمعیت بر متغیر پنهان اقتصاد سایه­ای می­پردازد، اولین مطالعه­­ای است که علاوه بر بررسی اثرات مستقیم متغیرهای علی اقتصاد سایه­ای، به بررسی اثر برهم­کنش این متغیرها بر روی متغیر پنهان اقتصاد سایه­ای به منظور تخمین روند و حجم آن با کاربرد نرم­افزار مدل­سازی لیزرل می­پردازد؛ و با توجه به اینکه در ایران، موضوع اثرات منفی فعالیت­های اقتصاد سایه­ای روی محیط­زیست تا کنون مورد توجه قرار نگرفته و در سایر کشورها نیز ادبیات موجود در این حوزه بسیار محدود بوده و عمدتاً مباحث به صورت کلی و نظری مطرح شده است، برای اولین بار به بررسی ارتباط اقتصاد سایه­ای و آلودگی هوا پرداخته است. نتایج حاصل از مطالعه حاضر مبین این است که میانگین نسبت حجم اقتصاد سایه­ای به تولید ناخالص داخلی طی دوره مورد بررسی (۱۳۸۶-۱۳۵۴) معادل ۲۵/۱۲ درصد بوده و به طور متوسط، به ازای هر یک واحد افزایش در  اندازه اقتصاد سایه­ای، آلودگی هوا به مقدار ۱۷/۰ درصد افزایش می­یابد.

---

پراکنش آلاینده‌های هوا در واحدهای صنعتی یکی از مواردی است که همواره محیط زیست و اکوسیستم منطقه‌های مجاور را تحت تاثیر قرار می‌دهد و می‌تواند در دراز مدت زندگی افراد ساکن در مجاورت این گونه واحدها را با مشکلات جدی مواجه سازد. مدل‌های انتشار آلودگی ابزار مفیدی جهت شناخت رفتار آلاینده پس از خروج از منبع بوده و اندازه‌گیری‌های زیاد و پر هزینه را غیر ضروری می‌نماید. در این تحقیق دی اکسید گوگرد (SO۲) که یکی از آلاینده‌های خطرناک ناشی از سوزاندن ترکیبات گازی مختلف در خروجی مشعل‌ها می‌باشد به عنوان مدل آلاینده و مجتمع نفت و گاز ابوذر که شامل ۳ سکوی بهره برداری و ۱۰ سکوی سرچاهی می‌باشد و فرایند اشتعال مشعل‌ها به عنوان اصلی‌ترین چالش زیست محیطی این مجتمع محسوب می گردد به عنوان منطقه مورد مطالعه در نظر گرفته شده است. جهت مدلسازی فرایند انتشار آلاینده، ابتدا اطلاعات هواشناسی با نرم افزار View Rammet پردازش شد و ارتفاع شعله با توجه به سرعت باد و گرمای خالص آزاد شده در مشعل محاسبه گردید. سپس غلظت SO۲ خروجی از مشعل، از طریق شبیه‌سازی کامپیوتری به وسیله نرم افزار AERMOD View، در محدوده ی ۱۵۰ کیلومترمربعی، محاسبه گردید. خروجی نرم افزار که همان گراف حاوی زون های اصلی تمرکز آلاینده می باشد، نشان داد که در حالات در نظر گرفته شده غلظت SO۲ در تمامی سکوهای بهره برداری و سرچاهی اطراف مشعل از مقادیر استاندارد جهت ۸ ساعت کار مداوم و همچنین استاندارد های سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا، تجاوز می‌نماید.

---

امروزه افزایش آلودگی هوای ناشی از رشد صنعتی در کشورهای در حال توسعه به یکی از نگرانی‌های اصلی زیست‌محیطی تبدیل شده است. فرآیندهای مرتبط با نفت و گاز به‌عنوان یکی از منابع عمده آلودگی هوا محسوب می‌شوند که نشتی از تجهیزات فرایندی سهم عمده‌ای در انتشار آلاینده‌ها و به خصوص ترکیبات آلی فرار (VOCs) در این صنایع دارند. استایرن و اکریلونیتریل به‌عنوان دو ماده اصلی در فرآیند واحد ABS، امکان انتشار به محیط از نشتی‌های مختلف موجود در واحد را دارند. در مرحله اول این تحقیق، منابع اصلی انتشار این آلاینده‌ها با استفاده از اطلاعات موجود در اسناد مختلف از جمله PFD، PID و کتابچه طراحی واحد ABS شناسایی شد. سپس میزان انتشار از هر منبع با استفاده از ضرایب انتشار ارائه شده توسط سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (USEPA) تخمین زده شد. در نهایت، مقادیر دبی انتشار بدست آمده به‌عنوان ورودی مدل ISCST۳ و به منظور بدست آوردن الگوی پراکنش این آلاینده‌ها در اطراف واحد ABS مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که بیشترین غلظت آلاینده استایرن در اطراف واحد µg/m۳ ۶۴۶ می‌باشد که کمتر از غلظت مرجع ارائه شده توسط USEPA می‌باشد. بیشترین غلظت تخمین زده شده توسط مدل ISCST۳ برای اکریلونیتریل نیز µg/m۳ ۲۷۲ می‌باشد که به مراتب بیشتر از غلظت مرجع این آلاینده می‌باشد. بررسی میزان انتشار از منابع مختلف نیز نشان داد که بیشترین سهم آلاینده‌های بررسی شده به ترتیب مربوط به نشتی از کمپرسورها، پمپ‌ها و مخازن می‌باشد.

---

چکیده- عدم قطعیت موجود در مطالعات مدل‌سازی آلودگی هوا، نتایج شبیه‌سازی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. در این راستا تعیین عدم قطعیت مدل‌های پیش‌بینی کیفی هوا، به دلیل تأثیرگذاری بر سلامت افراد در معرض آلودگی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. بنابراین در این تحقیق اقدام به تعیین عدم قطعیت ماشین بردار پشتیبان (SVM) برای تخمین مونوکسید کربن (CO) در ایستگاه پایش قلهک، در شمال تهران، شده است. برای تعیین عدم قطعیت مدل SVM، با تغییر الگوهای انتخابی برای کالیبراسیون، به دفعات زیاد واسنجی مدل انجام شد. این امر با خروجی‌های مختلف در هر مرحله، به دلیل حساسیت مدل به الگوهای واسنجی انتخابی، همراه بود. سپس با استفاده از فاکتور عرض باند (d-factor) و درصد داده‌های اندازه‌گیری قرار گرفته در باند ۹۵ درصد عدم قطعیت مدل (۹۵PPU)، عملکرد SVM در فرآیند پیش‌بینی CO مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج این تحقیق بیانگر عملکرد مناسب مدل SVM در پیش‌بینی غلظت روزانه CO در شهر تهران بود به گونه‌ای که از ضریب تعیین (R۲) معادل ۸۹/۰ و ۸۸/۰ به ترتیب در مراحل کالیبراسیون و صحت‌سنجی برخوردار بود. همچنین یافته‌های تحلیل عدم قطعیت مدل SVM مشخص نمود که مقدار d-factor و درصد داده‌های اندازه‌گیری محصور شده توسط ۹۵PPU برای این مدل در مرحله صحت‌سنجی به ترتیب معادل ۷۴/۰ و ۷۶ درصد می‌باشد. بر اساس شاخص‌های آماری d-factor و ۹۵PPU، عدم قطعیت مدل SVM برای پیش‌بینی غلظت روزانه CO در تهران قابل قبول بوده به نحوی که این مدل از عدم قطعیت اندکی در پیش‌بینی این شاخص کیفیت هوا در شهر تهران برخوردار بود.

---

کیفیت محیط زیست و سلامت در یک کشور، نقش مهمی بر بهره وری نیروی کار، تولید و رفاه خانوار دارد. آلودگی از طریق کاهش کیفیت زندگی و افزایش هزینه های سلامت، منجر به کاهش بهره وری نیروی کار، تولید و رفاه خانوار و نیز باعث نارسایی مکانیزم بازار  می شود. در این شرایط، یک روش دولت برای درونی کردن پیامدهای جانبی منفی، اعمال قوانین و مقررات به منظور ممانعت از انتشار آلاینده ها است. در این تحقیق، اثرات هزینه های تخصیصی دولت در حوزه سلامت و جلوگیری از انتشار آلاینده ها در چارچوب یک الگوی رشد درونزا بررسی شده است. نتایج نظری و تجربی حاصل از حل الگو در وضعیت یکنواخت و تحلیل حساسیت صورت گرفته، بیانگر این است که اختصاص بخش بیشتری از مخارج تخصیصی دولت به حوزه سلامت و ممانعت از انتشار آلاینده ها، به جای پرداخت های انتقالی به خانوار، باعث افزایش نرخ رشد اقتصادی شده است. همچنین، از لحاظ نظری، افزایش در مخارج تخصیصی دولت در حوزه سلامت به جای مخارج ممانعت از انتشار آلاینده ها، اثر مبهمی بر نرخ رشد اقتصادی دارد، اما از لحاظ تجربی باعث افزایش نرخ رشد اقتصادی شده است.

---

یکی از مسائل حائز اهمیت در شهرها و کلان‌شهرهایی که با معضلات و آثار زیان‌بار آلودگی مواجه هستند، مسئله اطلاع‌رسانی وضعیت آینده کیفیت هوا و میزان آلودگی هوای شهری به مردم است. این مهم می‌تواند از طریق پیش‌بینی‌های روزانه یا حتی ساعتی وضعیت آلودگی هوا میسر شود و از قرارگیری افراد جامعه در مکان‌های آلوده و تبعات جبران‌ناپذیر آن جلوگیری کند. بنابراین نیاز به پیش‌بینی وضعیت کیفی هوا و تخمین‌های کمی از غلظت آلاینده‌ها در پی آمدوشد وسایل‌نقلیه احساس می‌شود که در این پژوهش به مسئله پیش‌بینی ساعتی غلظت آلاینده ذرات معلق (PM۲,۵) در منطقه ۱۱ شهرداری تهران پرداخته شده که در حدود ۸۰ درصد روزهای آلوده سال تحت اثر این آلاینده ار حد سالم تجاوز کرده است. روش مورد استفاده برای پیش‌بینی در این پژوهش، یکی از روش‌های تحلیل شبکه‌های عصبی با نام ماشین بردار پشتیبان (SVM) است. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که مدل‌های SVM در پیش‌بینی سهم و مشارکت ترافیک ساعتی جاده‌ای در انتشار ذرات معلق به‌شدت خوب عمل می‌کنند و پیش-بینی‌ها به‌خوبی با مشاهدات هماهنگی دارند و این فرصت را فراهم می‌کند تا به‌عنوان ابزار مدیریت کیفیت هوا به‌کار روند.

---

روش‌های متداول اندازه گیری آلاینده‌های هوای دارای خطا، نیازمند فضای نسبتا بزرگ و صرف هزینه‌های بسیار کلان است، در حالی‌که می‌توان با استفاده از روش‌های جدیدی که توانایی یادگیری دارند از این معایب روش‌های معمول کاست. این روش‌ها که پایه ریاضی دارند و با استفاده از برنامه نویسی بنیان شده‌اند، هنوز به آن مرحله نرسیده‌اند که بتوان با اطمینان کامل جایگزین اندازه‌گیری‌های ماشینی شوند. در این مقاله از روش‌های شبکه عصبی مصنوعی و ماشین بردار پشتیبان که در تحقیقات گذشته نتایج قابل قبولی را برای موضوعات دیگر ارائه داده‌اند، استفاده شده است تا مقدار اوزن موجود در هوای سطح شهر تهران را با توجه به هشت پارامتر دیگر هواشناسی و آلاینده‌های معیار هوا، پیشبینی کند. در آخر با مقایسه عملکرد این دو روش با استفاده از دو معیار ارزیابی نتایج، نشان داده می‌شود که مقادیر R و RMSE برای ماشین بردار پشتیبان برابر است با ۰,۸۴۵۶ و ۰.۰۷۷۴ و برای شبکه عصبی مصنوعی ۰.۸۳۹۶=R و ۰.۰۹۱۴=RMSE ، که این نتایج حاکی از برتری روش ماشین بردار پشتیبان نسبت به شبکه عصبی است. البته هر دو روش برای این پیشبینی نتایج کاملاً مطلوب و رضایت بخشی ارائه داده‌اند. همچنین میزان تاثیرگذاری پارامترها بر روی ازن تحلیل شد که کربن منوکسید، دمای هوا و نیتروژن دی اکسید بیشترین تاثیر را بر روی تغییرات ازن داشتند درحالی‌که ذرات معلق هوا و بخصوص ذرات معلق با اندازه کمتر از ۲.۵ میکرومتر کمترین تاثیر را پیشبینی ازن داشتند..

---

مدیریت ترافیک شهری مستلزم اعمال ­سیاست­های صحیح با برنامه‌­ریزی همه‌­جانبه و جامع در راستای اهداف توسعه‌­ی پایدار است. تصمیم‌­گیری به عنوان یکی از شاخص­های کلیدی مدیریت شناخته­ شده­‌است. به دلیل پیچیدگی عوامل تاثیرگذار در اعمال سیاست­‌های صحیح با هدف رسیدن به اهداف توسعه‌­ی پایدار و انتشار کمتر آلایند­های ناشی از منابع متحرک، استفاده از روش­های تصمیم­‌گیری چند معیاره اهمیت زیادی دارد. هدف از این پژوهش بررسی گزینه­‌های مختلف تردد و آلودگی هوای ناشی از آن در پل صدر با استفاده از روش MCDM  است. پس از بررسی وضعیت اعمال محدودیت­‌ها و ممنوعیت­‌های تردد  اعمال شده در شیب­‌راهه­‌های پل صدر در هر دو مسیر غرب به شرق و شرق به غرب در قالب دو سناریوی حقیقی، مدل­‌سازی انتشار آلاینده­‌های ناشی از تردد در این سناریوها، با استفاده از نرم افزار IVE انجام شده‌­است. نهایتا این دو سناریو با رویکرد تصمیم­‌گیری MCDM  با شاخص­‌های میزان انتشار آلاینده­‌ها، سرعت شبکه و سطح خدمت‌دهی بررسی شد و به ترتیب سناریوهای اول و دوم با شاخص­‌های مذکور اولویت‌­بندی شد. نتایج مدل­‌سازی نشان داد انسداد شیب­‌راهه‌­ی صدر همسطح در مسیر شرق به غرب در ساعت اوج ترافیک به جای اعمال محدودیت دسترسی آن در تمامی ساعات شبانه روز از دیدگاه کاهش میزان انتشار آلاینده­‌های ناشی از تردد و بهبود پارامتر­های ترافیکی توصیه می­‌شود. هم­چنین در مسیر غرب به شرق، انسداد شیب­راهه­ی ورودی به بزرگراه صدر همسطح در ساعات اوج ترافیک  به جای تمامی حالات منجر به کاهش انتشار آلاینده­­­­ی کربن­‌مونواکسید به میزان ۲۲/۱۷ درصد در یک شبانه­‌روز و افزایش سرعت متوسط شبکه به میزان ۴۸/۶ درصد  نسبت به انسداد کامل مسیر فوق در تمامی ساعات، از ناوگان عبوری می‌­گردد.
 

---

---

در این مقاله، بررسی اثرات کوتاه‌مدت آلاینده‌های مختلف بر میزان مرگ‌ومیر به علل بیماری‌های قلبی-عروقی، بیماری‌های تنفسی، بیماری‌های گوارشی، سرطان‌ها و تومورها، مورد بررسی قرار گرفته ‌است. در این مسیر، از داده‌های روزانه مرگ¬ومیر در شهرهای اهواز، اصفهان، مشهد، تبریز، شیراز و تهران و همچنین داده های روزانه میزان آلاینده‌ها شامل ذرات معلّق، مونو اکسید کربن، دی‌اکسید گوگرد، اکسید‌های نیتروژن و ازن در این ۶ شهر طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ استفاده می‌شود. به منظور یافتن اثرات آلودگی هوا بر میزان مرگ‌ومیر، از تغییرات روزانه و تغییرات میانگین آلودگی هوا در دو هفته قبل از هر روز، به عنوان عاملی برای تعیین اثر کوتاه‌مدّت آلودگی هوا بر تعداد روزانه مرگ‌ومیر استفاده می‌شود. در این بررسی، اثری از افزایش سطح آلاینده‌ها در هر روز بر میزان مرگ‌ومیر در همان روز یافت نشد. این در حالی‌است که یافته‌ها، از اثر معنی‌دار افزایش میانگین میزان گازهای مونو اکسید ‌کربن طی دو هفته قبل از هر روز، بر میزان مجموع مرگ‌ومیر به علل ذکر‌ شده، حکایت دارند.

---

آگاهی از میزان آلاینده‏های هوا و توزیع زمانی و مکانی آن‌ها اهمیت ویژه‏ای در تصمیم‏گیری و برنامه‏ریزی‏های مرتبط با سلامت، محیط‌زیست و برآورد کیفیت هوا در مقیاس‏های مختلف دارد. کلان‌شهر مشهد به دلیل موقعیت مذهبی، اجتماعی، فرهنگی و جغرافیای خاص خود در برخی روزهای سال آلوده‏ترین شهر کشور است. هدف این تحقیق با فرض وجود رابطه بین حجم ترافیک و غلظت آلاینده‏های مختلف (PM۲,۵, CO, ) تخمین میزان آلاینده‏های هوا براساس داده‏های حجم ترافیک و داده‏های ساده جوی است. برای این هدف با استفاده از مدل‏های تجربی Baker و AERMOD، مدل رگرسیون خطی و مدل‏ غیر خطی شبکه‏های عصبی مصنوعی به بررسی رابطه میان تعداد وسایل نقلیه و غلظت آلاینده‏ها در نقاط مختلف شهر برای بازه زمانی شش ماهه پرداخته شد. نتایج حاکی از همبستگی پایین داده‏های حجم ترافیک و آلاینده‏های مختلف در بازه زمانی مورد مطالعه است که امکان استفاده از این مدل‏ها برای تخمین میزان آلودگی و تهیه نقشه پیوسته آلودگی این شهر را ناممکن می‏سازد. نتایج نشان می‏دهد که این همبستگی در آلاینده PM۲.۵ پایین‏تر از دو آلاینده دیگر است. نتایج تحلیل حساسیت مدل‏های تجربی نیز نشان داد که متغیر سرعت اتوموبیل اثرگذارترین متغیر در دو مدل تجربی مورد استفاده در تحقیق است.

---

اراک در رتبه ۷۱ آلوده‌ترین شهرهای جهان قرار دارد. هوای اراک ازنظر داشتن عوامل آلوده‌کننده از پایتخت ایران آلوده‌تر است. ورود حجم زیادی از آلودگی‌ها به این شهر نشان می‌دهد که درصد بالایی از آلودگی در شهری با وسعت کم متمرکزشده است و این حجم از آلودگی هم برای انسان و هم برای محیط‌زیست بسیار خطرناک است. به‌منظور کاهش آلودگی هوای شهر، دولت ایران در سال ۲۰۰۷ طرحی با نام طرح جامع کاهش آلودگی هوای اراک را تصویب کرد. در این طرح جامع، احداث بزرگراهی به نام امیرکبیر (۵۵ متری) تصویب شده است که شرق و غرب اراک را به هم متصل می نماید. در این مقاله به صورت عددی و تجربی، تأثیر احداث این بزرگراه بر میزان کاهش آلایندگی هوای شهر اراک بررسی شده است. در قسمت نتایج، جزئیات تغییرات میزان آلودگی هوا در شهر اراک قبل و بعد از احداث این بزرگراه مقایسه شده است. نتایج بیانگر آن است که برای آلاینده ناکس ۲,۷۵ درصد کاهش، برای مونو اکسید کربن ۴ درصد کاهش مشاهده شده است و برای دی اکسید گوگرد بدون تغییر حاصل شده است. در نتیجه اجرای این طرح با هزینه های تاسیس بسیار زیاد، تأثیر زیاد و قابل ملاحظه ای برای بهبود آلایندگی هوا در سطح شهر اراک را به همراه نخواهد داشت.

---

کیفیت نیروی انسانی، از جمله عوامل مؤثر بر تخریب محیط زیست می­باشد. برپایه بررسی­های انجام شده، آلودگی هوا تحت­تأثیر مقادیر دوره قبل از خود است و برای بررسی آن، باید از مدل پویا استفاده شود. بر این اساس در مطالعه حاضر، با استفاده از روش GMM در سری­های زمانی، اثر سرمایه انسانی بر آلودگی هوای ایران را طی دوره زمانی ۱۳۹۸-۱۳۶۰ مورد ارزیابی قرار می­گیرد. سرمایه انسانی، متغیری پنهان در اقتصاد بوده و معمولاً پراکسی­های جایگزین به­جای آن استفاده می­شود. در مقاله حاضر، ابتدا مانند اغلب مطالعات قبلی، مدل تحقیق با استفاده از پراکسی متوسط سال­های تحصیل (به عنوان شاخص سرمایه انسانی) تخمین زده شد که نتایج، حاکی از عدم معنی­داری آماری و ناسازگاری تئوریک ضرایب برآوردی می­باشد. بر اساس مبانی نظری، استدلال می­شود که شاخص سرمایه انسانی، علاوه­بر جنبه آموزش، تحت­تأثیر جنبه­های دیگر مانند مهارت و بهداشت نیز قرار دارد. بنابراین در این مقاله، با استفاده از منطق فازی، شاخصی برای سرمایه انسانی در اقتصاد ایران ساخته شده که سه جنبه اصلی (آموزش، مهارت و سلامت) سرمایه انسانی را در نظر بگیرد. نتایج تخمین مدل آلودگی هوا با استفاده از شاخص برآوردی سرمایه انسانی، نشان داد که بهبود سطح سرمایه انسانی، اثر منفی بر آلودگی هوا داشته است. پس با افزایش سرمایه انسانی و بهبود کیفیت نیروی انسانی، می­توان انتظار داشت که آلودگی هوا و تخریب محیط‌زیست کاهش یابد. همچنین شهرنشینی، صنعتی شدن، آزادی تجاری، رشد اقتصادی، آلودگی دوره پیش، اثر مثبت و معناداری بر آلودگی هوا دارند.
 

---

---

---